Transformatie Christus Koningkerk in Heerlen

De Christus Koningkerk stamt uit 1965 en werd ontworpen door architect Jozef Fanchamps. Ze is gebouwd op een plek waar al eerder, sinds de jaren twintig van de vorige eeuw, een kerk stond. De Koningkerk is een typisch voorbeeld van wederopbouwarchitectuur: strak en wit en opgetrokken in beton. De kubusvormige zaalkerk staat los van de klokkentoren. De wanden van het kerkgebouw zijn opgevuld met glazenbouwstenen. Verder is er een halfronde dagkapel waarvan de wand aan de buitenzijde is voorzien van een mozaïek van de kunstenaar Libert Ramaekers dat de intocht van Jezus in Jeruzalem voorstelt.

Dreigende sloop
Al in 1977 waren er sloopplannen omdat de kerk in slechte staat verkeerde. Uiteindelijk werd er in 1984 toch overgegaan tot restauratie. Twintig jaar later viel echter het doek toen de kerk in 2004 aan de eredienst werd onttrokken. Opnieuw dreigde sloop waarna werd besloten het gebouw op de gemeentelijke monumentenlijst te plaatsen. In 2018 kreeg het kerkgebouw het predicaat Rijksmonument, vanwege de verwevenheid met de omliggende buurt. Op dat moment was al besloten om het regionaal archief erin onder te brengen, vertelt projectleider Lex Gulikers van Laudy Bouw & Ontwikkeling. Hij is samen met projectmanager Detlev Keijdener en uitvoerder Kevin Reijnders aangeschoven om uitleg te geven over de voorbereiding en uitvoering van de bouwwerkzaamheden. “In een eerder stadium is nog even gedacht aan woningen in de kerk, maar daar werd uiteindelijk van afgezien.” Hij legt uit dat de Koningkerk wordt ingericht tot archiefdepot, studiezaal en kantoren die onderdeel zijn van het centrum voor regionale geschiedenis Regionaal Historisch Centrum Limburg. “Wij hebben het gebouw op die nieuwe functie afgestemd en daarnaast renovatiewerkzaamheden uitgevoerd.”

Integraal projectteam
Laudy begon in maart 2021 met de bouwwerkzaamheden, een jaar eerder werd gestart met de voorbereidingen. Dat gebeurde in bouwteam. “Wij zijn geselecteerd op basis van ons plan van aanpak en onze voorstellen voor het technisch ontwerp”, maakt Gulikers duidelijk. “Toen we met de voorbereiding begonnen waren net de eerste maatregelen vanwege de corona-uitbraak opgelegd. Dat betekende onder meer digitaal vergaderen. Nu gebeurt dat als vanzelf, maar destijds waren we dat niet gewend en was het aanvankelijk wel even pionieren.” Detlev Keijdener en Kevin Reijnders leggen dan uit dat er bij Laudy wordt gewerkt met integrale projectteams voor de bouwontwikkeling en bouwrealisatie. “Dat betekent dat iedereen van het team vanaf het begin bij een project is betrokken, meedenkt en ook weet waarom bepaalde beslissingen zijn genomen. Daar kunnen later dan geen discussies meer over ontstaan, wat de efficiëntie ten goede komt.” Een van de uitdagingen in het voortraject, vertellen de drie heren, was het toetsen van het ontwerp wat de uitvoerbaarheid betreft. Daarbij werd onder andere de conditie van de bestaande fundering onder de loep genomen. Daarnaast waren er de installaties. “Er worden hier kostbare en kwetsbare archiefstukken opgeslagen. Dat betekent dat er hoge eisen werd gesteld voor wat betreft temperatuur, luchtvochtigheid en luchtzuiverheid.” De laatste maanden, tijdens de uitvoering, kwam daar volgens Detlev Keijdener nog een nieuwe uitdaging bij. “De aanvoer van materialen. Vanwege de oorlog in Oekraïne is daar een stukje zekerheid weggevallen. In goed overleg met opdrachtgever gemeente Heerlen is daarom de planning wat aangepast waarbij de archiefruimten wel tijdig gereed en geconditioneerd moeten zijn om te starten met de verhuizing.”

16 kilometer plankruimte
Het archief wordt in een doos-in-doos-constructie in de Koningkerk ondergebracht. Het bestaat uit meerdere verdiepingen, geeft Lex Gulikers aan. “In het souterrain en op de begane grond komen onder meer publieke ruimtes en werkplekken voor medewerkers. Bezoekers kunnen er inzage krijgen in gemeentelijke stukken maar eveneens in belangrijke private archieven zoals dat van de bekende architect Frits Peutz, die onder andere Het Glaspaleis heeft ontworpen. Tevens is er een gekoelde ruimte voor filmmateriaal voorzien. Boven de begane grond komen vier verdiepingen voor de archieven, met toegangen op verdieping 1 en 3. Op die verdiepingen komen speciale archiveringssystemen van Bruynzeel te staan, in totaal zo’n 16 kilometer aan plankruimte.” De doos-in-doos-constructie, zegt Gulikers, is opgebouwd uit cellenbetonelementen die voorzien zijn van sandwichpanelen en aan alle thermische eisen voldoen. Detlev Keijdener wijst dan op de gevels. “Die blijven in de originele staat behouden en zorgen voor een bijzondere lichtinval. Aan die gevels zijn door vakmensen van ons renovatiewerkzaamheden uitgevoerd, zoals betonherstel en het vervangen van ongeveer 600 glazenbouwstenen.” Kevin Reijnders vervolgt: “We hebben verder ook de fundering versterkt omdat na genoemd onderzoek bleek dat die niet meer in de beste staat was.” Hij noemt dan nog eens het belang van een uitgebalanceerd klimaat in het voormalig kerkgebouw. “Dat kunnen we onder meer garanderen door gebruik te maken van de ruimte tussen de buitengevels en de binnenconstructie om temperatuurschommelingen tegen te gaan. Het gebouw heeft aparte luchtbehandelingskasten voor het archief en de overige afdelingen, ten behoeve van de WKO hebben we op het buitenterrein 48 bronnen van 80 meter diep geslagen die aardwarmte omzetten naar gebouwwarmte.”

Lex Gulikers besluit het gesprek met de opmerking dat de kerk en de buurt eromheen een bijzondere band hebben. “Veel mensen uit de buurt zijn hier bijvoorbeeld gedoopt en getrouwd. Het respect voor de kerk zag je ook terug: er zijn in die tijd dat ze leegstond nauwelijks vernielingen aangericht. En tijdens de werkzaamheden is er steeds volop gecommuniceerd met de buurt en rekening houden met bepaalde aspecten. Zoals even het werk stil leggen als leerlingen naar de nabij gelegen school gingen of er vandaan kwamen. Dus ja, er waren wat uitdagingen, maar door flexibel te zijn en dankzij onze specifieke aanpak kunnen we tijdig opleveren.”